کتاب مادیان هزار دادستان نوشته فرخ مرد بهرامان
ماتیکان هزار داتِستان هزار راي حقوقي کهن نامه های زبان شناسی ماتیکان در زبان پهلوی به معنای کتاب است. صدها رای قضایی دوران ساسانی در کتاب مادگان هزار دادستان کوتاه ثبت و گرد آورده شدهاست. که به هرکدام از این آرا و یا نظریههای حقوقی کوتاهشده ماده میگفتند که جمع آن نیز مادگان است. در واژگان حقوقی و قانوننویسی امروز نیز ماده به تقریب در همین معنی به کار میرود: عبارت و یا سخن کوتاه و پرمایه که مقررات هر قانون با شمارهبندی ترتیبی آن بخش و بیان میشود این مجموعه مباحث مربوط به احوال شخصی، اهلیت، حجر، قیمومیت، ازدواج، طلاق، نفقه، ارث، مالکیت و غیره را در بر میگیرد. نکته حائر اهمیت آن است که این متن دربردارنده مجموعه قوانین حقوقی نیست بلکه دربردارنده فتواها و آرا و نیز اسناد حقوقی …#34; فقهی است که بنابر ضرورت،در جریان دعاوی و دادرسیهای حقوقی صادر شده است. مادیان هزار دادستان متنی است حقوقی و به خط و زبان پهلوی ( پارسی میانه ) درباره آیین دادرسی ایران در زمان ساسانیان ؛ که در واقع میتواند به قانون مدنی در عصر ساسانیان تعبیر شود فرخ،مرد بهرامان نویسندهء مادیان هزار دادستان در مطاوی مواد قانونی عصر خود،جابه جا از واژههایی استفاده کرده است که هنوز هم میتواند در متون حقوقی عصری مورد توجه قرار گیرد از جمله: داد =قانون دارش =تصرف خویشی = مالکیت و... نویسنده كه یک قاضی زمان خسرو پرویز بوده است ؛ در شهر گور میزیسته و خود و پدرش در دستگاه قضایی ساسانی بودهاند و به اوراق و اسناد بایگانی قضایی دسترسی داشتهاند. «فرخ مرد بهرامان» رأیهای صادر از دادگاههای دادگستری ایران ساسانی در سده سوم تا هفتم میلادی را از بایگانی دادگستری گور بیرون آورده و فشرده و کوتاه کرده و در این کتاب گردآوردهاست... کتاب تاکنون بهطور کامل به فارسی در نیامدهاست ولی در جهان ۴ ترجمه کامل از آن هست: دو ترجمه انگلیسی، یک ترجمه آلمانی و یک ترجمه روسی. این کتاب را سهراب جمشید جی بولسارا با دیباچه و لغتنامه و فهرست به زبان انگلیسی در آورده و هوشنگ آنکلساریا در سال ۱۹۳۷ میلادی (۱۳۱۶ خورشیدی) منتشر ساختهاست. آناهیت پریخانیان ترجمه انگلیسی کتاب «ماتیکان هزار داتستان» را در سال ۱۹۹۷ م. ۱۳۷۶ خ. در کالیفرنیا منتشر کردهاست. این متن گذشته از مباحث بسیار گوناگون در حقوق مدنی، ازجهات دیگر از جمله اشاره به مناصب و عناوین دولتی، شرح وظایف قضات، ضابطین قانون، مجریان قانون، وکلا و غیره نیز دارای اهمیت ویژه است. مطالعهی تاریخ زبانها، بخشی ناگسستنی از دانش زبان شناسی است و نادیده گرفتن این دسته از مطالعات نوعی نقص جبران ناپذیر در پژوهشهای زبان شناختی تلقی خواهد شد. در دوره ساسانی به جز برخی از متون فقهی و تفاسیر اوستا که بنابر ضرورتهای موضوعی مباحث حقوقی نیز در آنها به چشم میخورد، چندین مجموعه حقوقی و دستورالعملهای گوناگونی وجود داشته که تمام آنها از میان رفته و تنها نام آنها در برخی از متون برجای مانده و و مورد اشاره قرار گرفتهاست. نامه این مجموعهها به گونهای که در پژوهش حاضر دیده میشود عبارتند از: •دستورالعمل و شرح وظایف عوامل دولتی •دستورالعمل و شرح وظایف موبدان •مکتوبات ماراسپند رد •مکتوبات وه …#34; پناه مغان اندرز بد •کتاب شکایات و فرجام خواهی •کتاب دادستان …#34; نامه ؛کتاب داوریها •یادگار وه شاپور موبدان موبد و نیز مهمترین و شاخصتر آنها یعنی متن مادیان هزار دادستان یا مجموعه هزار داوری حقوقی که تنها یک نسخه خطی آشفته از آن در دست است. بعبارت دیگر باید گفت که متن مادیان هزار دادستان تنها سند و مدرک کامل موجود در خصوص نظام حقوقی دوره ساسانی است...