کتاب قصه حسین کرد شبستری نوشته ایرج افشار - مهران افشاری
براساس روايت ناشناخته موسوم به حسين نامه قصه حسُين كُردِ شَبــِستَري قصهاي عاميانه به زبان فارسي است كه نويسنده آن ناآشكار است. اين داستان حكايتهايي از قهرماني عياران را نشان ميدهد و شرح جنگهاي افسانهآميزي ميان پهلوانان حق و باطل است. قصه حسين كرد شبستري در دوره صفويه جريان دارد. «حسين كرد» يكي از چوپانزادگان و پهلوانان ايران است، كه در آغاز مهتر و شاگرد پهلوان مسيح تكمهبند تبريزي از پهلوانان دربار شاهعباش صفوي بود. حسين كرد پس از اختلاف با همسر مسيح، تبريز را ترك ميكند و در اصفهان به جمع پهلوانان شاه عباس ميپيوندد. زماني كه حسين كرد ماليات هفتساله ايران را از پادشاه هند گرفت و به دربار شاه آورد، شاه عباس به او خلعت فراوان داد و از آن پس، حسين كرد از نزديكان شاه شد. جايگاه او در ميان پهلوانان شاه عباس همچون جايگاه رستم در جمع پهلوانان شاهنامه است. پهلوانان داستان به سرپرستي سيد ميرباقر آجرپز در خدمت شاه عباس به سر ميبرند و با دشمنان شاه كه بيشتر تركان عثماني و ازبك هستند مبارزه ميكنند. قصه حسين كرد سالها يكي از قصههاي مورد پسند مردم ايران بوده در قهوهخانهها و گذرگاهها نقل ميشدهاست. در اين قصه ميتوان گنجينهاي ارزشمند از ويژگيهاي زباني فرهنگي و اجتماعي مردم ايران در زمان روايت داستان را يافت.. استاد ايرج افشار با تجربهي ساليان دراز در تصحيح متون خطي از جمله «اسكندرنامه» و «عالم آراي شاه طهماسب»، و مهران افشاري با تجربهي تصحيح متون عاميانهي فارسي از جمله «هفت لشكر» يا «طومار جامع نقالان»، به ياري هم تصحيحي دقيق و عالمانه از نسخهي خطي «حسيننامه» را با فهرستهاي سودمند ارائه كردهاند و به اين ترتيب كاملترين تحقيقات را دربارهي «حسين كرد» در دسترس دوستداران ادبيات فارسي و پژوهشگران فرهنگ عامه قرار دادهاند. قصهي «حسين كرد» پرداختهي يكي از نقالان اواخر دورهي صفوي است. ماجراهاي آن مربوط به دوران حكومت شاه عباس است و موضوع اصلي آن نبردهاي پهلوانان ايراني با دشمن ازبك و عثماني ايران است كه در تاريخ دورهي صفوي بارها اتفاق افتاده است. پهلوانان ايران به سرپرستي پهلوان ميرباقر آجرپز در خدمت شاه عباس به سر ميبرند و عموماً پيشهوران شهرهاي گوناگون ايراناند. نظير تراب كبابي، حيدر چاقچوردوز، نقي ريختهگر و... آنان به سرزمين دشمن شبيخون ميزنند، از ضرابخانهي دشمن سكه و طلا ميربايند، دشمنان را در خانهي خود شكنجه ميكنند و ريش و سبيل آنان را ميتراشند، و باافتخار به بارگاه شاه عباس بازميگردند. گاه نيز متقابلاً دشمنان به ايران شبيخون ميزنند و شبيه اين كارها را انجام ميدهند. حسين كرد يكي از پهلوانان ايران است كه در آغاز مهتر و شاگرد پهلوان مسيح تكمهبند تبريزي بوده است و پس از اختلاف با همسر مسيح، تبريز را ترك ميكند و در اصفهان به جمع پهلوانان شاه عباس ميپيوندد. جايگاه او در ميان ديگر پهلوانان شاه عباس همچون جايگاه رستم در جمع ديگر پهلوانان «شاهنامه» است. او سرآمد پهلوانان و همچون رستم ملقب به تهمتن است. شرح دلاوريها و عياريهاي قهرمانان كتاب به آن شيريني خاص بخشيده. روايت «حسيننامه» كه صورت جامع قصهي «حسين كرد» است دو بخش دارد. بخش نخست در سال ۱۲۵۵ قمري نوشته شده است و بيشترين حجم كتاب را شامل ميشود. در اين بخش يكايك پهلوانان ايران معرفي ميشوند و شرح ماجراهاي آنان به سبكوسياق نقالان نقل ميگردد. بخش دوم كتاب به سال ۱۲۶۰ قمري كتابت شده و ماجراهاي پهلواني به نام ميراسماعيل پسر ميرباقر آجرپز را بازگو كند. اين كتاب كه به سبك نقالي است، سرشار از لغات و تعبيرات عاميانه و اصطلاحات خاص پهلوانان و مردم كوچهوبازار است. علاوه بر آنكه قصهاي شيرين و خواندني را بازگو ميكند، مرجعي مهم براي محققان فرهنگ عامهي ايران و ادبيات عاميانهي فارسي ميتواند باشد. مصححان كتاب آن را به گونهاي آماده و آراسته كردهاند كه هم خوانندگان عام از آن استفاده كنند و هم متخصصان و محققان را به كار آيد.